Emirdağ ilçesinde Antik bir Yunan kenti

Bruxelles Korner 

Derya Soysal

Emirdağ ilçesinde Antik bir Yunan kenti

Tarih ölüme mi terk ediliyor ? 

Bu yaz, memleketim Afyon Emirdağ’ına ziyaret ettim. Emirdağ ilçesinin bir köyünde Antik bir Yunan kent bulunmaktadır.

Amorium kenti kelime etimolojisi amor aşk demektir. Arkeolojik alanda bilimsel kazı çalışmaları 1988 yılında Oxford Üniversitesi'nden Prof. R. Martin Harrison tarafından başlatılmıştır. Amorium, Ö. 2000'li yıllardan itibaren Hitit, Phryg, Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kesintisiz yerleşim görmüş antik kenttir.
Amorium'un, Roma Senatosu tarafından bölgede kendi parasını basma izni verilen ilk şehirler arasında oluşu, M.Ö. 1. yüzyıl başlarında Doğu Phrygia'da önemli bir pozisyonda olduğunu göstermektedir. Büyük ihtimal ile Amorium önemli bir ticaret şehriydi. Kentle ilgili elimizde olan tarihi kayıtlar ise ünlü Yunan coğrafyacısı Strabon’a aittir. Kent Anadolu coğrafyasında merkezi bir önemi Bizans İmparatorluğu döneminde kazanmıştır. Dönemin Arap kaynakları Amorium'un Anadolu'nun en büyük kenti olduğundan bahsetmektedirler. Kent ikiye ayrılır. Şu anda arkeolojik kazıların devam ettiği bölümün yüksek kısmında eski kale kalıntıları bulunuyor. Buda kentin askeri yapısını temsil ediyor. O kale Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindede kulanılmıştır, bölgeyse hisar ismi verilmiştir Amorium sürekli dıştan gelen tehlikelerle karşı karşıyaydı. En büyük tehlike ise Araplardı.
Anadolu'nun ilk defa Dört Halife'den Ömer döneminde (641)Arap orduları tarafından hücuma uğradı.
641 yılından sonra birkaç yıl geçmeden Amorium bir Arap saldırısına maruz kalmıştır. Amorium'a art arda Arap saldırıları yaklaşık iki yüz yıl boyunca sürmüş, 668'de kalenin Araplarca fethine rağmen kısa süre sonra Bizanslılarca geri alınmış, 716 ve 796'daki büyük saldırılar ise püskürtülmüştür. 717’de Emeviler Arap ordularının Mesleme bin Abdülmelik komutasında Konstantinopolis'i kuşatmaya giderken Amorium'u kuşatılar. 716 yılında abbâsi halefisi şehri ramazan ayında fetheti, tüm şehri yok edip, halkı öldürdü.

 Araplar kenti basıp, şehri yaktılar. 838'de Abbasi Halifesi Mutasım'in Arap ordularınca kenti tarihinin en büyük yıkımına uğratılmış ve bir daha eski canlılığını ve önemini geri kazanamamıştır.
 Birçok medeniyetin yaşamış olduğu bu büyük kent. XIinci yüzyılda Türklerin oldu. Amorium Malazgirt Meydan Muharebesi öncesinde Anadolu'ya akınlar düzenleyen Türkmen beylerinden Ahmet Şah ve Emir Afşin tarafından 1068 yılında bir süre zaptedilmiştir. Araya Orta Anadolu'dan da geçen Haçlı Seferleri girmiş, bölgeye geniş çaplı Türkmen yerleşimi ve bölge nüfusunun Türkleşmesi ise Anadolu Selçuklu devleti ile Bizans arasında 1116 yılında yapılan Bolybotum (Bolvadin) savaşından sonra cereyan etmiştir. Hisarcık 1516 tarihli Osmanlı kayıtlarında anılmaktadır. 
Bügünkü Hisarköy 1892 yılında kurulmuştur. Amorium'u ziyaret eden ilk Batılı gezgin William Hamilton'dur ve bölgeye 1836 yılında gelmiştir. 1988 yılından günümüze kadar da Amorium'da düzenli kazılar yürütülmektedir

Amorium'da beş ayrı medeniyetin (antik Helen, antik Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı) izleri bir aradadır.

Görüldüğü gibi o dönemin büyük imparatorluğu olan Bizans imparatorluğunun önemli şehri olan Amoriumda bir çok tarihi adamlar dünyaya geldi. Bunların arasında Bizans imparatoru II. Mikhail, ünlü Yunan masalcısı Aisopos/Ezop amoriumludur.

Hisarköyünde bulunan antik kente kazı alanlarına girmek yasaktır, ama oradaki görevliden bilgiler alınabiliyor. Oraya girdiğimde Helenistik kalıntılarını görmek beni çok heyecanlandırmıştı. Farklı bir nizamı olan Antik Yunan kolonları, antik dönemde bu yana kadar var olan su kuyusu, mezarlar, antik Yunan tiyatrosu, vs. Ne kadar çok hayran kalmama rağmen o kadarda üzüldüm, oraya kolonların dikilmesine izin verilmemesine, Tarihi kanıtların halk tarafında kırılmasına yok edilmesine, kalan kalıntıların Avrupa tarafından çalınmasına, vs. Koskoca Amorium kentinin böylece terk edilmesinede çok üzüldüm doğrusu. Oysa Turizm bizim çok büyük kazanç gelirimiz değil midir? Ve böyle bir zenginliği nasıl yok edebiliriz ki ? Nasıl ! Umarım gelecek yılardı Amoriumda kenti eski haline benzer bir canlandırma gerçekleşir, ve Emirdağ ilçesi güzelleşir.

Resimler  friz , mezarlar, kolon, kale , antik kilise ,
Derya soysal