Türk dünyasının ortak değeri: Cengiz Aytmatov

Nezir Aliyev

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Kırgızistan'ın kuzeyindeki Talas bölgesinin Şeker köyünde 12 Aralık 1928'de dünyaya gelen Cengiz Aytmatov, babası Torekul Aytmatov'un kariyeri dolayısıyla ailesiyle 1929'da Moskova'ya yerleşti.

Okul hayatına Moskova'da başlayan Aytmatov, İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla okuduğu 8'inci sınıftan ayrıldı.

Aytmatov, köyünde silah tutan erkeklerin cepheye götürülmesi nedeniyle 1942'de 14 yaşında köy sekreterliğine getirildi, burada tarım makinelerinin sayımı ve vergi tahsildarlığı gibi işlerde çalıştı.

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra 1946'da ailesiyle Cambul şehrine taşınan Aytmatov, Veteriner Teknik Okuluna girdi. Bu okuldan birincilikle mezun olan Aytmatov, 1948'de girdiği Frunze Tarım Enstitüsünden 1953'te onur derecesiyle mezun oldu.

Aytmatov, enstitü yıllarında şehir gazetelerinde muhabir olarak görev yapmaya ve köşe yazıları yazmaya başladı, 1953-1956'da Kırgızistan Hayvancılık Araştırma Enstitüsünde de kıdemli hayvancılık uzmanı olarak çalıştı.

"Cemile" adlı eserinin Fransızcaya çevrilmesiyle tanınmaya başladı

1957'de yazdığı eserleriyle üne kavuşarak Sovyet Yazarlar Birliğine kabul edilen Aytmatov, 1958'de Moskova'daki Yüksek Edebiyat Derslerinden mezun oldu.

Aytmatov, özellikle 1958'de "Cemile" adlı eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızcaya çevrilmesiyle daha fazla tanınmaya başladı.

Aynı yıl ülkesine dönerek "Edebi Kırgızistan Dergisi"nde editörlük görevini üstlenen Aytmatov, daha sonra "Pravda" gazetesinin Kırgızistan'daki muhabiri olarak çalışmaya başladı.

Aytmatov'un "İlk Öğretmen (1962)", "Ana Alan (1963)" ve Lenin Ödülü'nü aldığı "Dağlar ve Bozkır Masalları (1963)" adlı eserleri yayımlandı.

Öte yandan Aytmatov, "Gün Olur Asra Bedel" adlı ilk romanını 1980'da yazdı.

Ülkesini büyükelçi olarak temsil etti

Siyasi hayatının içinde olan yazar, 1966-1989'da Sovyetler Birliği parlamentosunda milletvekili olarak görev yaptı.

Aytmatov, 1994-2006'da Kırgızistan'ın bağımsızlığına kavuşmasından sonra edebi çalışmalarını sürdürdü ayrıca ülkesini Lüksemburg, Belçika ve Hollanda'da büyükelçi olarak temsil etti.

AB, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinin Kırgız delegeliğini üstlenen Aytmatov, "Ebedi Nişanlı-Dağlar Devrildiğinde" isimli son romanını 2007'de yazdı.

Aytmatov, Mayıs 2008'de bir Rus televizyon kanalının belgesel çekimleri için gittiği Tataristan'ın başkenti Kazan'da rahatsızlandı, tedavi için götürüldüğü Almanya'da 10 Haziran'da vefat etti.

Cengiz Aytmatov, vasiyeti üzerine babasının kabrinin bulunduğu Ata-Beyit Anıt Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Türkiye'nin Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te 1995'te kurduğu Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesinin kampüsünün yanı sıra Bişkek'teki hükümet caddesinin bir bölümü Aytmatov ismini taşıyor.

Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, bu yıl Manas Destanı'nı ve Cengiz Aytmatov'un eserlerini araştırmak, yaşatmak ve yaygınlaştırmak amacıyla Manas ve Cengiz Aytmatov Milli Akademisini kurdu.

Türk dünyasının ortak değeri: Cengiz Aytmatov

Kırgızların gurur abidesi olan ve yaşamı boyunca çok sayıda esere imza atan, kitapları 170 dile çevrilen Aytmatov, doğumunun 91. yılında başta Kırgızistan olmak üzere Türk dünyasında çeşitli etkinliklerle anılıyor.

Türk dünyasına ve dünya edebiyatına Kırgız halkının kazandırdığı en büyük armağanı olan Aytmatov için Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), doğumunun 90. yılı münasebetiyle 2018'i Türk dünyasında Aytmatov için "Anma Yılı" olarak ilan etti.

Bu kapsamda, başta ünlü yazarın memleketi Kırgızistan olmak üzere Türk dünyasında çok sayıda etkinlik düzenlendi.

Anadolu Mektebi Yürütme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Sami Güçlü'nün başkanlığında Türkiye'de 600'ü aşkın lise ve üniversite öğrencisi, Aytmatov'un doğumunun 90. yılına ithafen Aytmatov'un tüm eserlerini okudu.

Türkiye, Aytmatov'u "Selvi Boylum Al Yazmalım" adlı romanıyla tanıdı.

Dünya literatürüne "mankurt" kavramını kazandıran yazar

Aytmatov, "mankurt" kavramını 1980'de kaleme aldığı "Gün Olur Asra Bedel" romanında tarihine küsen, geçmişini unutan, ailesine, mensup olduğu milletine, öz değerlerine yabancılaşan ve gayesi olmayan insanların mensup oldukları milletleri uyarmak için kullandı.

Toplumuna yabancılaşma olarak da kullanılan mankurt kavramı, Aytmatov'un kendisi kadar dünya tarafından tutulup benimsendi.

"Aytmatov ve tiyatro" adlı tiyatro festivalinde Azerbaycanlı oyuncular, "Mankurt" oyununu geçen sene Bişkek'te sahneye koydu.

Eserlerinin neredeyse tamamını efsanelerle ve benzetmelerle dolduran Aytmatov'un eserleri arasında Zorlu Geçit, Yüz Yüze, Cemile, İlk Öğretmenim, Dağlar ve Bozkır Masalları, Elveda Gülsarı, Beyaz Gemi, Selvi Boylum Al Yazmalım, Fuji Dağı'nın Tepesi, Gün Olur Asra Bedel, Darağacı-Dişi Kurdun Rüyaları, Kızıl Elma, İlk Turnalar bulunuyor.