TÜRKİYE’DEKİ MÜSLÜMAN ERMENİ HEMŞİNLİLER VE VOVA

Bruxelles Korner

Ebru Sönmez 

Tarihçi 

TÜRKİYE’DEKİ MÜSLÜMAN ERMENİ HEMŞİNLİLER VE VOVA

Bazı lehçeleri tehlike altında olan Hemşinlilerin müzik folklorunu keşfettiren Vova'nın bir şarkısı Ince Xarxan ismini taşıyor.

Türkiye'nin kuzeydoğusunda, Türkçe Hemşinliler olarak adlandırdığımız, Ermenilere dilsel olarak bağlı bir etnik grup bulunuyor. Çoğunlukla Sünni Müslüman olan Hemşinliler, genellikle Türkiye'nin kuzeydoğusundaki Rize ve Artvin illerinde yaşıyor.

Hemşinliler, Türkiye'de kaynaklara göre 100 bin ile 300 bin arasında bir nüfusa sahip. Homojen bir halk olmayan Ermeniler çeşitli lehçelere sahip.

Ermeni dilleri iki gruba ayrılıyor: Türkiye'de esas olarak konuşulan Batı Ermenicesi ve Ermenistan'daki Ermeniler ile Güney Kafkasya'nın geri kalanında konuşulan Doğu Ermenicesi. Hemşinliler, Batı Ermeni grubuna ait ve üç kategoriye ayrılıyor: Artvin ilinde yaşayan Homşetsi, Rize ilinde yaşayan Hemşinli ve kuzey Gürcistan'da yaşayan ve çoğunlukla Ortodoks olan Homshetsma. Müslüman olan Türkiye'deki Hemşinlilerin İslam'a geçişi 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu döneminde başladı. 18. yüzyılda çoğunlukla Müslüman olan Hemşinliler, yavaş ve kademeli bir şekilde İslam'a geçiş yaptı.

Türkiye’deki Hemşinlilerin kökeni

Türkiye’deki Hemşinlilerin kökeni 8. yüzyıla, Amatuni ailesine kadar uzanıyor. Ermeni Prensi Hamam, tarihi Ermenistan'dan halkıyla birlikte kaçarak kuzeye, Arap istilalarından kaçmak için göç etti. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Hristiyan kalanlar Trabzon'da yaşadı ve Kafkasya'nın geri kalanına yayıldı.

Hemşinlilerin lehçeleri birçok Türkçe ve Lazca kelime içeriyor. Hemşinliler, Türklerle birlikte Lazlar, Gürcüler ve bir azınlık olan ve Yunanca bir lehçe konuşan Pontuslular ile çok etnikli bir bölgede yaşıyor.

Bu nedenle kültürleri, aynı yemekler, aynı danslar, aynı geleneksel kıyafetler, aynı fiziksel görünüm ile bölgede yaşayan diğer etnik gruplarla aynıdır. Tek farkları, dilleri ve etnik aidiyetleri.

Tanıtma faaliyetleri

2000'li yıllardan itibaren Hemşinliler, özellikle türkü gibi geleneksel şarkılar ile kültürlerini tanıtmaya çalışıyor. 2006 yılında, Vova tarafından Türkiye'de Hemşin dilinde şarkılar içeren grupla aynı isimli "Vova" adlı ilk albüm çıktı. Türkler Hemşinlileri yeterince tanımıyor ve onları Lazlarla karıştırıyor.

Hristiyan Ermenilerde Müslüman Hemşinlileri Ermeni olarak tanımıyor çünkü Hristiyan Ermenilere göre Hristiyanlık, Ermeni kimliğinin bir parçası.

Bu nedenle Hemşinliler, zor bir durumla karşı karşıya kalıyor, bazen kökenlerini gizliyor.

Hemşinlilerin lehçelerinden biri olan Homshetsma yok olma tehlikesi altında ve UNESCO tarafından kırmızı listeye alındı. Son yıllarda, Türk medyası, Hemşinlilerin şarkılarını, tarihlerini ve kültürlerini televizyonlarda yayınlayarak ve onları doğdukları bölgede ziyaret ederek kimliklerini tanıtıyor.

Hemşinlilerin müzik folklorunu keşfettiren Vova'nın bir şarkısı Ince Xarxan ismini taşıyor.

Birçok Hemşinli sanatçı, YouTube sayesinde tanınıyor ve kültürlerini tanıtma imkânı buluyor. Ayrıca Hemşinliler, festivaller düzenleyen bir kültürel organizasyona sahip.

Bruxelles Korner

Ebru Sönmez 

Licence d'histoire

Les Hémichis, ces Arméniens musulmans

Dans le Nord-Est de la Turquie, nous trouvons un groupe ethnique linguistiquement lié aux Arméniens que nous appelons en turc "hemşinliler" (les Hémichis), ils sont majoritairement musulmans sunnites. Ils vivent principalement dans les provinces de Rize et d'Artvin dans le Nord-Est de la Turquie.
On en compte entre 100 000 et 300 000, selon les sources, en Turquie.

Pour ceux qui ne le savent pas, les Arméniens ne sont pas un peuple homogène, il existe plusieurs dialectes arméniens. Les langues armeniennes sont divisées en 2 groupes: l'arménien occidental parlé principalement en Turquie et l'arménien oriental parlé par les Arméniens d'Arménie et dans le reste du Caucase du Sud.

Les Héméchis appartiennent au groupe armenien occidental et sont divisés en 3 catégories: le homshetsi qui habitent la province d'Artvin, le hemshinji qui habitent la province de Rize et le homshetsma qui habitent le Nord de la Géorgie et qui sont majoritairement orthodoxes. Ici nous nous intéresserons aux Héméchis de Turquie qui sont musulmans.

Leur conversion à l'islam a commencé à partir du XVe siècle pendant l'Empire ottoman. Ils sont devenus majoritairement musulmans au XVIIIe siècle. Ils se sont donc convertis lentement et progressivement. Leurs racines remontent au VIIIe siècle avec la famille Amatuni. Le prince arménien Hamam décide de fuir l'Arménie historique avec son peuple et migre dans le nord afin de fuir les invasions arabes.

Pendant l'Empire ottoman, ceux qui sont restés chrétiens vivaient à Trabzon et se sont diffusés dans le reste du Caucase. Les dialectes des Héméchis contiennent beaucoup de mots turcs et lazes. Les Héméchis vivent dans une région multi-ethnique avec les Turcs mais aussi les Lazes, les Géorgiens et une minorité de Pontiques (parlant un dialecte grec).

Par conséquent, leur culture est identique aux autres ethnies vivant dans la région (mêmes plats, mêmes danses, mêmes vêtements traditionnels, même apparence physique, etc). Seule leur langue et leur appartenance ethnique les distingue des autres. Depuis les années 2000, les Héméchis tentent de faire connaître leur culture notamment avec des Türkü (chansons traditionnelles). En 2006, un premier album contenant des chansons en hémechi du nom de Vova est sorti en Turquie.

Les Turcs ne connaissent pas les Hémichis, ils les confondent avec les Lazes. Quant aux Arméniens chrétiens qui prennent connaissance de l'existence de ces Héméchis musulmans, il ne les reconnaissent pas comme Arméniens, car selon eux, le christianisme fait partie de l'identité arménienne. Les Héméchis se retrouvent donc dans une situation compliqué, parfois, ils cachent leurs origines.

Un de leur dialecte, le Homshetsma est en danger de disparition et est classé sur la liste rouge par l'Unesco. Ces dernières années, leur identité est promue par les médias turcs en diffusant à la télé leurs chansons en héméchi, leur histoire, leur culture et en allant à leur rencontre dans leur région d'origine.

Voici une chanson de Vovo qui fait decouvrire le folklore musical hémichis. Titre: Ince Xarxan.

https://youtu.be/0LJGVftPAYU?si=hMyr3bZ0ZqNH5Fld

De nombreux chanteurs héméchis se sont fait connaître grâce à YouTube, ce qui leur permet de les faire connaître et de promouvoir leur culture. Ils possèdent également une organisation culturelle qui organise des festivals.